سانحه اخیر در میدان تیان آنمن یک بار دیگر نگاه جهانیان را متوجه این اقلیت مسلمان چین کرد. دولت چین اغلب از آنها با عنوان "تروریست" یاد می کند. اما آیا این برچسب در مورد تمام اویغورها مصداق دارد؟
پیتر فورد در کریستین ساینس مانیتور نوشت: در روز 28 اکتبر، یک اتومبیل جیپ در میدان تیان آنمن پکن ناگهان به سمت جمعیت رهگذر منحرف شد و پس از تصادفی سنگین، در شعله های آتش سوخت. در این سانحه، دو رهگذر کشته و 40 نفر زخمی شدند. پلیس می گوید سرنشینان خودرو که خود نیز جان باختند، جزو افراطی های مسلمان اقلیت اویغور بوده اند. هیچ گروهی مسوولیت این حادثه را به عهده نگرفت و شواهد و مدارکی که پلیس نیز ارائه داد، بسیار اندک و مبهم بود اما اویغورهای چین که هستند؟ پرسش و پاسخ های زیر می تواند به شناخت خوانندگان از این اقلیت مذهبی در چین کمک کند.
1- اویغورها که هستند؟
مسلمانان اویغور با جمعیتی حدود 12 میلیون نفر، در غربی ترین استان چین، یعنی شین جیانگ ساکنند. آنها به یکی از گویش های زبان ترکی تکلم می کنند و به لحاظ فرهنگی، بیشتر از آنکه به اکثریت قوم "هان" در چین نزدیک باشند، به کشورهای آسیای میانه شباهت دارند. یکی از شهرهای اصلی اویغورها، شهر کاشغر است که در مسیر جاده تاریخی ابریشم جای داشته و برای چندین قرن، خاستگاه تجارت و کشاورزی منطقه بوده است. در اوایل قرن بیستم، برای مدت کوتاهی اویغورها اعلام استقلال کردند، اما از زمان انقلاب 1949 به این سو، آنها تحت کنترل کامل حکومت چین قرار داشته اند. استان شین جیانگ غنی از ذخایر نفت و معادن مختلف است. این منابع طبیعی اگرچه به توسعه منطقه کمک کرده، اما استان شین جیانگ کماکان یکی از فقیرترین استان های چین باقی مانده است.
2- دلیل نارضایتی اویغورها چیست؟
اویغورها از این شکایت دارند که افزایش بی رویه شهرک های "هان" نشین ( هان، قومیت اکثریت در جامعه چین است) در 50 سال گذشته، باعث شده که آنها اکنون در موطن خود غریبه انگاشته شوند. اویغورها امروزه کمتر از نیمی از جمعیت شین جیانگ را تشکیل می دهند. اغلب مشاغل مناسب و پردرآمد که در اثر رشد و توسعه اقتصادی در منطقه به وجود آمده، در اختیار هان ها قرار دارد و اویغورها بیشتر مشاغل دون پایه را در اختیار دارند. اویغورها نگرانند مهر "جدایی طلبی" که توسط دولت چین به پیشانی آنها خورده، باعث شود فرهنگ و سنت های اسلامی آنها در معرض نابودی قرار گیرد. دولت چین تحت عنوان مقابله با جدایی طلبی، تدابیر سختی را علیه اویغورها به کار گرفته است. به عنوان مثال، مردان جوان اویغور که زیر 18 سال سن دارند، از رفتن به مسجد منع شده اند. همچنین زبان اصلی در مدارس اویغورها، ماندارین است، نه زبان ترکی اویغورها. یکی از بازاری های اویغور یک بار به من گفت: "توسعه اقتصادی فی نفسه چیز خوبی است، اما بهایی دارد: آنها به ما نان می دهند و قلب هایمان را در می آورند."
3- آیا احتمال می رود حملات بیشتری را از جانب اویغورها شاهد باشیم؟
اویغورهای خشمگین، بارها باعث بروز خشونت در شین جیانگ بوده اند اما محدودیتی که دولت برای مطبوعات ایجاد کرده، امکان اعتبارسنجی مستقل آمارها و گزارش های رسمی را از بین برده است. اغلب این حوادث به دست اویغورهای مسلح به چاقو و گاه مواد منفجره و به شکل حمله به دفاتر پلیس، حمله به سربازان و دیگر سمبل های حکومت چین رخ داده است. تاکنون ده ها نفر در این حملات کشته شده اند. اگر فرض کنیم که ادعای پلیس در خصوص سانحه اخیر میدان تیان آنمن صحت داشته باشد، باید بگوییم که این حادثه چشم گیرترین حمله ای بوده که اویغورها در پکن انجام داده اند.
مقامات پلیس می گویند 8 نفری که در این حمله دست داشته اند، در مجموع عضو 3 خانواده اویغور بوده اند که از ماه دسامبر طراحی عملیات خود را آغاز کرده بودند. شناسایی این گروه های کوچک برای پلیس چین بسیار دشوار است. آنچه آنها به عنوان اسلحه به کار می گیرند (مثل خودرو، بنزین، و مانند آن) نیز غیر قابل کنترل است. موفقیت حمله اخیر در میدان تیان آنمن و بازتاب آن در جامعه، ممکن است مشوقی برای حملات مشابه باشد.
4- دولت چگونه به این حمله واکنش نشان خواهد داد؟
اگر شما به عنوان یک گردشگر پیش از این حمله نیز از میدان تیان آنمن بازدید می کردید، گمان می بردید این میدان در اشغال نظامیان قرار دارد. به رغم این، دولت تدابیر امنیتی در میدان را افزایش داده است. بعید نیست دور جدیدی از سخت گیری ها علیه افراد مذهبی و مدارس مذهبی خصوصی آغاز شود. مشاوران دولت درخواست کرده اند ساختار تیم های اطلاعاتی و همکاری های بین المللی ضد تروریستی تقویت شود و افزایش یابد. پکن مقصر اصلی این حمله را مانند دیگر خشونت های مشابه در استان شین جیانگ، نیروهای خارجی از جمله "جنبش اسلامی ترکستان شرقی" می داند. نقش این جنبش در خشونت های فرقه ای چین به هیچ وجه محرز نشده و کماکان در هاله ای از ابهام قرار دارد. از همین رو، ایالات متحده نام این تشکل را از فهرست سیاه گروه های تروریستی خارج کرده است. اما پکن خشونت های جدایی طلبانه را همواره به گروه های خارج از کشور، از جمله جنبش اسلامی ترکستان شرقی و "کنگره جهانی اویغورها" نسبت داده است. پکن همچنین هرگز تایید نکرده که در طول 50 سال گذشته، علیه اویغورها ستم و بی عدالتی اعمال شده است.
5- آیا می توان به یک راهکار بلندمدت امیدوار بود؟
اگر دولت چین منافع حاصل از توسعه اقتصادی در شین جیانگ را به طور عادلانه تری بین جمعیت این استان توزیع می کرد، کمک بزرگی به شکل گیری ثبات و آرامش در منطقه کرده بود. اما هراس پکن از "جدایی طلبی" و تاثیر منفی آن بر وحدت ملی چنان عمیق است که به سختی بتوان تصور کرد مقامات نسبت به سنت، مذهب و فرهنگ ساکنان بومی این استان، رویکرد منعطف تری اتخاذ کنند. دیگر مناطق مرزی چین نیز که ساکنان بومی آنها جزو اقلیت های قومی هستند، سرنوشت مشابهی داشته اند: در مغولستان، فرهنگ بومی به چیزی در سطح نمایشگاه های محلی برای بازدید گردشگران تنزل یافته است. تبتی ها نگرانند سرازیر شدن مهاجران "هان" به این منطقه، سرنوشتی شبیه به استان شین جیانگ را برایشان به ارمغان آورد. تبتی ها همچنین با افزایش کنترل و مراقبت های پلیس، کنترل رسمی دیرهای بودائیان و در نتیجه، تضعیف هویت فرهنگی خود مواجهند. حاکمان چینی استان شین جیانگ فقط از رهاورد احترام به حساسیت های فرهنگی اویغورها و تعهد به ارتقای استانداردهای زندگی است که می توانند به وفاداری اویغورها امیدوار باشند.
منبع: کریستین ساینس مانیتور
ترجمه: فرهاد فرجاد- شفقنا