یکی از وظایف شیعیان نسبت به حضرت بقیة الله‏ علیه السلام تکریم و بزرگداشت ایشان است. این بزرگداشت، نمودهای گوناگونی دارد. یکی از آن نمودها، تکریم مکان‌هایی است که به آن حضرت، منتسب است.

5

بخش دوم

جمکران، میعادگاه عاشقان‏

در طول سال، شب‏های چهارشنبه، مسجد مقّدس جمکران، پذیرای قریب یکصد هزار عاشق دل باخته است که از شهرهای دور و نزدیک، به شهر مقدّس قم روی می‏آورند و در حرم مطهّر حضرت معصومه علیها السلام پیشانی ادب بر آستان می‏سایند و آن گاه راهی مسجد مقدّس جمکران می‏شوند و با امام رؤوف، به راز و نیاز می‏پردازند.

از چهره‏های برجسته‏ای که ارادت خاصّی به مسجد مقدّس جمکران داشتند و خوانندگان گرامی با شخصیّت علمی و تقوایی آنان آشنایی دارند، آیات عظام حاج شیخ عبدالکریم حائری، حاج میرزا جواد آقا ملکی تبریزی، حاج سیّد محمّد تقی خوانساری، حاج سیّد محمّد حجّت کوهکمری، حاج آقا حسین بروجردی، حاج سیّد حسین قاضی، حاج شیخ محمّد تقی بافقی، حاج آقا مرتضی حائری را می‏توان نام برد.

برای مرحوم آیةاللَّه حائری، هر وقت مشکلی پیش می‏آمد، مرحوم آیةاللَّه بافقی را به مسجد جمکران می‏فرستاد و رفع مشکل می‏شد.

هر وقت شهریّه‏ی حوزه تأمین نمی‏شد، مرحوم آیةاللَّه حجّت، به مسجد مقدّس جمکران مشرّف می‏شد و همان روز، شهریّه تأمین می‏گردید.

برای مرحوم آیةاللَّه بروجردی، هر وقت مشکلی پیش می‏آمد، گوسفندی می‏فرستاد تا در کنار مسجد جمکران قربانی کنند.

برای مرحوم آیةاللَّه گلپایگانی، هر وقت مشکلی پیش می‏آمد، عریضه‏ای می‏نوشت و با گروهی از اصحاب و فرزندان خود، به مسجد مقدّس جمکران مشرّف می‏شد و توسّل می‏کرد و رفع مشکل می‏شد.

مرحوم آیةاللَّه مرعشی، چهل شب چهارشنبه، در مسجد جمکران بیتوته کرد.

آیةاللَّه صافی، در مورد پدر بزرگوارشان، مرحوم آیةاللَّه حاج ملاّ جواد صافی گلپایگانی، نقل فرمودند که ملتزم بود حتّی الامکان، پیاده به مسجد جمکران مشرّف شود.

آیةاللَّه حاج سیّد محمّد تقی خوانساری نیز غالباً، پیاده مشرّف می‏شدند.

خصوصیّت شب چهارشنبه‏

مکرّراً، با این سؤال مواجه شده‏ایم که ((آیا شب چهارشنبه، خصوصیّتی دارد؟)).

در پاسخ، باید عرض کنیم که شب چهارشنبه، خصوصیّت دارد. لذا می‏بینیم که حضرت بقیّةاللَّه، ارواحنا فداه، در همان فرمانی که برای تأسیس مسجد جمکران صادر کردند، فرمودند: (( فردا شب که شب چهارشنبه است، آن بز را به همین جایگاه بیاور و ذبح کن و روز چهارشنبه که هجدهم ماه رمضان است، گوشت آن را به بیماران صعب‏العلاج انفاق کن که خداوند، همه‏شان را شفا عنایت می‏کند .)).(ب)

دعایِ عَظُمَ الْبَلاء

در این جا یاد آوری این نکته لازم است که در مسجد مقدّس جمکران، از دعاهای مربوط به حضرت بقیّةاللَّه، أرواحنا فداه، مانند (( دعای ندبه ))، (( دعای سلام اللَّه الکامل ))، ((زیارت آل یاسین ))، (( دعای عهد ))،... بویژه از دعای (( الّلهم عظم البلاء ... )) که بعد از نماز حضرت صاحب الزّمان علیه السلام به آن امر شده است، غفلت نشود.(ج)

اشاره:

مسجد سهله، در اطراف کوفه، در دو کیلومتری شمال غربی مسجد اعظم کوفه، کهن‏ ترین مکان منتسب به حضرت بقیةاللّه(عج) است.

در احادیث مأثور از امامان نور، مسجد سهله، به عنوان اقامت گاه شخصی حضرت ولی عصر (علیه‏السّلام) در عصر ظهور معرّفی شده است.

در این نوشتار، به استناد بیست حدیث از پیشوایان معصوم (علیهم‏السّلام) جایگاه مسجد سهله از دید روایات بررسی شده و ویژگی‏های آن مکان مقدّس شمارش گردیده، و به چهل مورد از نیک بختان تاریخ که در این پایگاه ملک پاسبان به حضرت دوست راه یافته‏اند، اشاره شده است.

جایگاه آن امام نور به هنگام ظهور

در احادیث فراوانی، به صراحت، اعلام شده که اقامت‏گاه شخصی حضرت بقیةاللّه، أرواحنافداه، در دوران ظهور مسجد مقدّس سهله است. اینک شماری از این روایات آورده می‏شود.

1- محدّثان عالی مقام شیعه، با اسناد معتبر، در مجامع حدیثی خود، از راویان اخبار و ناقلان آثار، روایت کرده‏اند که روزی در محضر مقدّس رییس مذهب، حضرت امام صادق (علیه‏السّلام) از مسجد سهله گفت و شنود شد. فرمودند:

أما إنّه منزل صاحبنا إذا قام بأهله؛(1) آن جا اقامت گاه صاحب ما است، هنگامی که با خانواده‏اش قیام کند.

در برخی از منابع، به جای ((قامَ))، ((قَدِمَ)) تعبیر شده است؛(2) یعنی، هنگامی که تشریف بیاورد.

و در نقل برخی از محدّثان، به جای ((أما إنّه))، ((مسجد السّهله)) آمده است؛(3) یعنی، به جای ضمیر، اسم صریح آمده است.

2- بیش از دو قرن، پیش از میلاد مسعود کعبه‏ی موعود، وجود مقدّس امیرمؤمنان (علیه‏السّلام)، به هنگام ترسیم خطّ سیر حضرت ولی عصر (علیه‏السّلام) در آستانه‏ی ظهور، می‏فرماید:

((کأنّی به قد عبر من وادی السلام إلی مسجد السّهلة، علی فرس مُحَجَّل(4) له شِمراخ(5)، یزهو، و یدعو، و یقول فی دعائه: ((لا إله إلاّ الله حقّاً حقّاً...؛(6) گویی او را با چشم خود می‏بینم که از وادی السلام عبور کرده، بر فراز اسبی که سپیدی پاها و پیشانی‏اش همی‏درخشد، به سوی مسجد سهله در حرکت است، و زیر لب زمزمه دارد و خدا را این گونه می‏خواند: ((لا إله الاّالله حقّاً حقّاً...)).

3- بیش از یک قرن پیش از ولادت خجسته‏ی حضرت حجّت (علیه‏السّلام)، امام صادق (علیه‏السّلام) خطاب به یار با وفایش ابوبصیر فرمود:

یا أبا محمّد! کأنّی أری نزول القائم (علیه‏السّلام) فی مسجد السّهلة بأهله و عیاله؛

ای ابا محمّد! گویی فرود آمدن قائم (علیه‏السّلام) را با اهل و عیال‏اش در مسجد سهله، با چشم خود می‏بینم.

ابوبصیر عرضه داشت: ((آیا محلّ اقامت دائمی آن حضرت، در مسجد سهله خواهد بود؟)). حضرت فرمود: ((آری.)). سپس فرمود:

مسجد سهله، اقامت‏گاه حضرت ادریس (علیه‏السّلام) بود.

مسجد سهله، اقامت‏گاه حضرت ابراهیم خلیل الرحمان (علیه‏السّلام) بود.

خداوند، پیامبری را مبعوث نکرده، جز این که در مسجد سهله نماز گزارده است.

مسجد سهله، پایگاه حضرت خضر (علیه‏السّلام) است.

کسی که در مسجد سهله اقامت کند، همانند کسی است که در خیمه‏ ی رسول اکرم (صلّی‏اللّهُ‏علیه‏وآله‏وسلّم) اقامت کند.

مرد و زن با ایمانی یافت نمی‏شود، جز این که دل‏اش به سوی مسجد سهله پر می‏زند.

در مسجد سهله، تخته سنگی است که تمثال همه‏ی پیامبران بر آن نقش بسته است.

احدی در مسجد سهله نماز نمی‏گزارد که با نیّت راستین خدا را بخواند، جز این که خداوند او را با حاجت بر آورده شده از آن جا بر می‏گرداند.

احدی نیست که در مسجد سهله به خدا پناهنده شود، جز این که خداوند او را از آن چه بیم دارد پناه دهد.

ابوبصیر عرض کرد: ((فضیلت بسیار بزرگی است!)).

امام صادق (علیه‏السّلام) فرمود: ((آیا برای‏ات بیفزایم؟)). عرض کرد: ((بلی.)). فرمود:

مسجد سهله، از آن بُقعه‏هایی است که خداوند دوست دارد او را در آن جا بخوانند.

شب و روزی نیست که فرشتگان به زیارت مسجد سهله نشتابند و در آن جا به عبادت حق تعالی نپردازند.

اگر من در آن سامان سکونت داشتم، هیچ نمازی را جز در مسجد سهله نمی‏خواندم.

ای ابا محمد! اگر مسجد سهله هیچ فضیلتی جز فرود آمدن فرشته‏ها و اقامت پیامبران را نداشت، همین فضیلت بس بود، در حالی که این همه فضیلت دارد.

آن چه از فضایل مسجد سهله برای تو بازگو نکردم، بیش از فضایلی است که برای‏ات گفتم.

ابوبصیر عرض کرد: ((آیا مسجد سهله، اقامت‏گاه دائمی حضرت قائم (علیه‏السّلام) خواهد بود؟)). فرمود: ((آری.)).(7)

4- مفضّل در ضمن حدیث مفصّلی از محضر امام صادق (علیه‏السّلام) پرسید: ((منزل حضرت مهدی (علیه‏السّلام) و مرکز اجتماع شیعیان کجا خواهد بود؟)). امام صادق (علیه‏السّلام) در پاسخ او فرمود:

دار ملکه الکوفة، و مجلس حکمه جامعها، و بیت ماله و مقسم غنائم المسلمین مسجد السّهلة، و موضع خلواته الذّکوات البیض من الغریّین؛(8)

مرکز حکومت او، کوفه، و مرکز قضاوت‏اش، مسجد اعظم کوفه، و مرکز بیت المال و محل تقسیم غنایم مسلمانان، مسجد سهله، و محل خلوت و مناجات‏هایش تپّه‏های سپید و نورانی نجف اشرف است.(9)

5- ابوبکر حضرمی از محضر امام باقر (علیه‏السّلام) پرسید: ((بعد از خانه‏ی خدا و حرم رسول خدا (صلّی‏اللّهُ‏علیه‏وآله‏وسلّم) کدامین بقعه از همه‏ی بقعه‏ها با فضیلت‏تر است؟)). امام باقر (علیه‏السّلام) فرمود:

ای ابابکر! کوفه است که پاک و پاکیزه است، و قبور پیامبران مرسل و غیرمرسل در آن است، و قبور صالحان و صدّیقان در آن است، و مسجد سهیل(10) در آن است که:

خداوند، هیچ پیامبری مبعوث نکرده، جز این که در آن نماز گزارده است.

و فیها یظهر عدل الله؛ عدالت خداوند در آن جا ظاهر می‏شود.

و فیها یکون قائمه و القُوّام من بعده؛(11) خلیفه‏ی قائم به حق خداوند، و دیگر قائمانِ بعد از اونیز در آن جا خواهند بود.

آن جا اقامت‏گاه پیامبران، و اوصیای پیامبران و صالحان است.(12)

6- ابان بن تغلب، در سفری با امام صادق (علیه‏السّلام) هم سفر شد. در اطراف کوفه، در سه نقطه، امام صادق (علیه‏السّلام) از اسب پیاده شد، دو رکعت نماز گزارد.

ابان، در مورد این سه نقطه، از آن حضرت پرسید. امام (علیه‏السّلام) توضیح داد. سومین مورد را ((محلّ نزول قائم (علیه‏السّلام))) معرفی فرمود.(13)

در این حدیث اگرچه به نام مسجد سهله تصریح نشده، ولی از بررسی مجموع روایات اطمینان حاصل می‏شود که آن نقطه، مسجد سهله بوده است.

7- محمّد بن حسین بن عبدالله تمیمی، مشهور به ((ابوسوره)) از بزرگان زیدیّه بود. روز عرفه‏ای، به زیارت امام حسین (علیه‏السّلام) مشرّف شد. شب عید را نیز در حائر حسینی بیتوته کرد. در پگاه عید اضحی، به هنگام خروج از حرم امام حسین (علیه‏السّلام) به پیش‏گاه مقدّس حضرت بقیّةالله، أرواحنافداه، شرفیاب شد. در محضر آن قبله‏ی موعود، به سوی مسجد سهله حرکت کرد. معجزه‏ای از آن حضرت مشاهده کرد. مستبصر شد و به آیین تشیع اثناعشری گروید.

ابوسوره می‏گوید: ((هنگامی که به مقابر مسجد سهله(14) رسیدیم، آن امام همام فرمود:

((هُوَ ذا منزلی؛(15) این جا خانه‏ی من است.)).

در این احادیث، از مسجد سهله به عنوان اقامت‏گاه حضرت بقیّةاللّه، أرواحنا فداه، به هنگام ظهور سخن رفته است در احادیث فراوان دیگری، به ابعاد دیگری از ویژگی‏های مسجد سهله اشاره شده، که شماری از آن‏ها را در این جا می‏آوریم:

8- شیخ طوسی، با سلسله اسناد خود، در ضمن یک حدیث طولانی، از وجود مقدس امیرمؤمنان (علیه‏السّلام) روایت می‏کند که به هنگام شمارش مساجد مبارکه‏ی کوفه فرمود:

و مسجد بنی ظفر مسجد مبارک. والله! إنّ فیه لصخرة خضراء، و ما بعث الله من نبیّ إلّا فیها تمثال وجهه، و هو مسجد السّهلة؛(16)

مسجد بنی ظفر، که همان مسجد سهله است، مسجد مبارکی است. به خدا سوگند! در آن، تخته سنگ سبز رنگی است که خداوند هیچ پیامبری را مبعوث نکرده، جز این که تمثال صورت‏اش در آن هست.

9- مرحوم کلینی، در همین رابطه، حدیثی با سلسله اسنادش از امام باقر (علیه‏السّلام) روایت کرده که آن حضرت، در شمار مساجد مبارکه‏ی کوفه فرمود:

و مسجد بنی ظفر و هو مسجد السّهلة؛(17) و مسجد بنی ظفر که همان مسجد سهله است.

10- امام صادق (علیه‏السّلام) خطاب به علاءبن رزین فرمود: ((در نزدیکی شما، مسجدی هست که شما آن را ((مسجد سهله)) می‏نامید و ما آن را ((مسجد شری))(18) می‏نامیم، آیا در آن مسجد نماز می‏خوانی؟)). علاء گفت: ((آری! جان‏ام به فدایت! من، در آن جا نماز می‏خوانم.)).

امام صادق (علیه‏السّلام) فرمود:

إئته؛ فإنّه لم یأته مکروب إلّا فرّج الله کربته - أوْ قال: قضی الله حاجته - و فیه زبرجدة فیها صورة کلّ نبیّ و کلّ وصیّ؛(19)

آری، آن جا برو؛ زیرا، هرگز اندوه‏ناکی به آن جا نمی‏رود، جز این که خداوند، اندوه‏اش را می‏زداید. [و یا فرمود: حاجت‏اش را بر می‏آورد]. و در آن جا زبرجدی هست که تمثال همه‏ی پیامبران و همه‏ی اوصیای پیامبران در آن است.

11- امیرمؤمنان (علیه‏السّلام) به مالک بن ضُمره رواسنی - که از خواص اصحاب‏اش بود -(20) فرمود: ((آیا به مسجدی که در پشت خانه‏ات هست، می‏روی؟ و در آن نماز می‏گزاری؟)). مالک گفت: ((ای امیرمؤمنان! معمولاً، در این مسجد، خانم‏ها نماز می‏خوانند.)).

فرمود:

یا مالک! ذاک مسجد ما أتاه مکروب قطّ، إلاّ فرّج اللّه عنه و أعطاه حاجته؛(21)

ای مالک! این، مسجدی است که هرگز شخص اندوه‏ناکی به آن جا نمی‏رود، جز این که خداوند همّ و غم‏اش را برطرف می‏کند، حاجت‏اش را بر می‏آورد.

در این حدیث، اگرچه به نام ((مسجد سهله)) تصریح نشده، جز این که از بررسی احادیث، اطمینان حاصل می‏شود که در مورد مسجد سهله است و لذا ابن مشهدی، آن را در باب احادیث مربوط به فضائل مسجد سهله نقل کرده است.(22)

12- امام صادق (علیه‏السّلام) در این باره فرمود:

[إنّه(23)] ما من مکروب یأتی مسجدالسّهلة، فیصلّی فیه رکعتین بین العشائین و یدعوالله تعالی، إلّا فرّج اللّه کربه؛(24)

هیچ غم‏زده‏ای نیست که به مسجد سهله برود و در آن دو رکعت نماز میان مغرب و عشا بخواند و خدای را بخواند، جز این که خداوند غم‏هایش را زایل گرداند.

13- از امام زین العابدین (علیه‏السّلام) روایت شده که فرمود:

مَنْ صلّی فی مسجد السهلة رکعتین، زاد الله فی عمره سنتین؛(25) هر کس در مسجد سهله دو رکعت نماز بگزارد، خداوند، دو سال بر عمر او می‏افزاید.

14- امام صادق (علیه‏السّلام) در این باره فرمود:

إذا دخلتَ الکوفة، فأتِ مسجدالسهلة، فصلّ فیه واسأل الله حاجتک لدینک و دنیاک...؛(26)

هنگامی که وارد کوفه شدی، به مسجد سهله برو و در آن جا نماز بگزار، آن گاه حاجت‏های مادّی و معنوی خود را از خداوند بطلب که:

مسجد سهله خانه‏ی ادریس نبی بود.

حضرت ادریس در آن جا لباس می‏دوخت و نماز می‏خواند.

هر کس در مسجد سهله خدا را بخواند، برای هر حاجتی که مورد علاقه‏اش باشد، خداوند، حاجت‏اش را بر می‏آورد، و در روز قیامت، او را تا رتبه‏ی حضرت ادریس بالا می‏برد، و او را از ناملایمات دنیا و نیرنگ‏های دشمنان پناه می‏دهد.

15- مرحوم کلینی با سلسله اسنادش از امام صادق (علیه‏السّلام) روایت کرده که فرمود:

بالکوفة مسجد یقال له ((مسجد السهلة)). لو أنّ عمّی زیداً أتاه، فصلّی فیه واستجار الله، لأجاره عشرین سنة. فیه مناخ الرّاکب و بیت إدریس النّبی (علیه‏السّلام)، و ما أتاه مکروب قطّ فصلّی فیه بین العشائین و دعا الله، إلّا فرّج الله کربته؛(27)

در کوفه، مسجدی است که ((مسجد سهله)) نامیده می‏شود، اگر عمویم زید به آن جا می‏رفت و به خدا پناهنده می‏شد، خداوند، بیست سال او را پناه می‏داد.

آن جا جایگاه سواره و خانه‏ی ادریس نبی (علیه‏السّلام) است.

هیچ غم زده‏ای نیست که به آن جا برود و میان مغرب و عشا نمازی بگزارد و خدا را بخواند، جز این که خداوند غم‏هایش را بر طرف می‏سازد.

در نقل شیخ طوسی آمده است که پرسیدند: ((منظور از ((سواره)) کیست؟)). فرمود: ((حضرت خضر (علیه‏السّلام).)).(28)

16- جعفر بن محمّد بن قولویه (استاد شیخ مفید) با سلسله اسنادش از امام جعفرصادق (علیه‏السّلام) روایت کرده که خطاب به ابوحمزه‏ی ثمالی فرمود:

ای اباحمزه! آیا عمویم زید را در شبی که خروج کرد، دیدار کردی؟)). عرض کرد: ((بلی.)).

فرمود: ((آیا در مسجد سهیل نماز گزارد؟)).

عرض کرد: ((مسجد سهیل کجا است؟ آیا منظور شما مسجد سهله است؟)). فرمود: ((آری.)).

[عرضه داشت: ((نه)).(29) فرمود: أما إنّه لوصلّی فیه رکعتین، ثمّ استجارالله، لأجاره سنة؛ اگر در آن جا دو رکعت نماز می‏خواند، آن گاه به خدا پناهنده می‏شد، بی گمان، خداوند، تا یک سال او را پناه می‏داد.

ابوحمزه‏ی ثمالی گفت: ((پدر و مادرم به فدای شما! آیا مسجد سهله این گونه است؟)). فرمود: ((آری))؛

مسجد سهله، خانه‏ی حضرت ابراهیم بود، هنگامی که به سوی عمالقه رفت.

خانه‏ی حضرت ادریس آن جا بود و آن جا لباس می‏دوخت.

پایگاه سواره (حضرت خضر) آن جا است.

آن جا، تخته سنگ سبز رنگی است که تمثال همه‏ی پیامبران در آن است.

در زیر آن سنگ، تربتی است که خداوند همه‏ی پیامبران را از آن آفریده است.

محل عروج آن جا است.(30)

فاروق اعظم، آن جا است، که در نقطه‏ای از آن است.(31)

آن جا، رهگذر مردمان است.

آن جا، از سرزمین کوفه است.

صور، در آن جا دمیده می‏شود.

حشر و نشر، به سوی آن جا است.

هفتاد هزار نفر از کنار آن محشور می‏شوند که بدون حساب وارد بهشت می‏گردند...(32)

17- مرحوم کلینی، در همین باره از عبدالله بن ابان روایت می‏کند که گفت:

روزی، در خدمت امام صادق (علیه‏السّلام) بودیم. خطاب به حاضران فرمود: ((آیا کسی از شما، از سرگذشت عمویم ((زیدبن‏علی)) (علیه‏السّلام) اطّلاعی دارد؟)).

یکی از حاضران گفت: ((آری؛ من، تا حدّی از مطالب ایشان خبر دارم. شبی، در خانه‏ی معاویه بن اسحاق انصاری، در خدمت جناب زید بودیم که گفت: ((مهیّا شوید به مسجد سهله برویم و در آن جا نماز بگزاریم.)).

امام صادق (علیه‏السّلام) پرسید: ((آیا انجام داد؟)). پاسخ داد: ((نه. کاری پیش آمد و او را از رفتن به مسجد سهله بازداشت.)).

امام (علیه‏السّلام) فرمود: ((اما والله! لو أعاذالله به حولاً لأعاذه؛(33) به خدا سوگند، اگر در آن جا برای یک سال از خدا پناه می‏طلبید، خداوند به او پناه می‏داد.)).

سپس فرمود: ((آیا نمی‏دانید که‏

آن جا، خانه‏ی ادریس نبی (علیه‏السّلام) بود،

حضرت ادریس، آن جا خیاطی می‏کرد،

حضرت ابراهیم (علیه‏السّلام) از آن جا به سوی عمالقه رفت،

داوود از آن جا به جنگ جالوت رفت،

در آن جا تخته سنگ سبز رنگی است که تمثال همه‏ی پیامبران در آن است،

گِل همه‏ی پیامبران، از زیر آن سنگ اخذ شده است،

آن جا، پایگاه سواره است؟)).

پرسیدند: ((سواره کیست؟)). فرمود: ((خضر (علیه‏السّلام) است.)).(34)

18- علامه‏ی مجلسی از امام صادق (علیه‏السّلام) روایت کرده که فرمود: مسجد السّهلة مناخ الرّاکب؛ مسجد سهله، پایگاه سواره است.)).

پرسیدند: ((منظور از سواره کیست؟)). فرمود: ((حضرت خضر (علیه‏السّلام).)).(35)

19- ابن مشهدی، با سلسله اسنادش از علی بن ابراهیم (صاحب تفسیر قمی) روایت کرده که در ضمن یک حدیث طولانی از پدرش ابراهیم بن هاشم نقل کرده، که در مسجد سهله، به خدمت حضرت خضر (علیه‏السّلام) شرف یاب شده. در زاویه‏ی شرقی مسجد، از آن حضرت پرسید: این جا چه نام دارد؟)). حضرت خضر (علیه‏السّلام) فرمود:

إنّه مقام الصّالحین والأنبیاء والمرسلین؛(36) این جا، مقام صالحان و پیامبران و رسولان است.

20- ابن مشهدی، با چند طریق از ((بشّار مُکاری)) روایت می‏کند که روزی به محضر امام صادق (علیه‏السّلام) شرف‏یاب شد، طبقی از خرمای طبرزد را در محضر امام (علیه‏السّلام) مشاهده کرد. امام (علیه‏السّلام) از آن خرما به بشّار تعارف کرد. ایشان عذر آورد که در مسیر خود با حادثه‏ی دل خراشی مواجه شده است، لذا نمی‏تواند چیزی بخورد.

امام (علیه‏السّلام) آن حادثه را جویا می‏شوند. بشّار می‏گوید: ((خانمی را در کوچه دیدم که زمین خورده بود. به یاد حضرت زهرا (علیهاالسلام) افتاده، گفته بود: "لعن الله ظالمیکِ یا فاطمة!".

گزارش، به شرطه رسیده بود. شرطه، او را دستگیر کرد. به سوی زندان برد. مرتّب، با تازیانه بر سرش کوبید. او نیز هر چه فریاد می‏زد و یاری می‏طلبید، کسی جرئت نمی‏کرد که به یاری‏اش بشتابد.)).

امام (علیه‏السّلام) دست از طعام کشید. اشک از دیدگان مبارک‏اش سرازیر شد. آن قدر گریست که محاسن و سینه و دستمال‏اش خیس شد. آن گاه به بشّار فرمود:

((بشّار! برخیز به مسجد سهله برویم و خدای را بخوانیم و آزادی آن زن را از خداوند بخواهیم)).

امام (علیه‏السّلام) کسی را به شرطه خانه فرستاد و به او فرمود: ((آن جا بماند تا هنگامی که از آن زن خبری دریافت کند.)).

بشار می‏گوید: ((در خدمت امام (علیه‏السّلام) به مسجد سهله رفتیم. هر کدام دو رکعت نماز گزاردیم. آن گاه امام (علیه‏السّلام) دست‏ها را به سوی آسمان برافراشت و دعای: ((أنت الله لا إله إلّا أنت...)) را تا آخر خواند. آن گاه به سجده رفت. من، جز صدای نفس‏هایش را نمی‏شنیدم.

پس از مدتی سر از سجده برداشت و فرمود:

"برخیز که زن آزاد شد".)).

بشار گوید: ((در محضر امام (علیه‏السّلام) حرکت کردیم. در کوچه‏های کوفه بودیم که فرستاده‏ی امام (علیه‏السّلام) آمد و آزاد شدن آن خانم را به امام (علیه‏السّلام) نوید داد...(37))).

پی نوشت ها:

الف) مسجد مقدّس جمکران، ص 40؛ زیارت عاشورا و آثار شگفت، ص 55 .

ب) جنّةالمأوی، ص 45؛ بحار، ص 53، ص 232.

ج) جمال الاسبوع، ص 280.

1) کافی، ج 3، ص 495؛ تهذیب الأحکام، ج 3، ص 252؛ إثبات الهداة، ج 3، ص 453؛ وسائل الشیعة، ج 5، ص 267؛ بحارالأنوار، ج 100، ص 439؛ مرآت العقول، ج 15، ص 491؛ حلیةالأبرار، ج 5، ص 339؛ گزیده‏ی کفایةالمهتدی، ص 279.

2) ارشاد مفید،ج 2، ص 380؛ غیبت شیخ طوسی، ص 471؛ کشف الغمّة، ج 3، ص 253؛ المستجاد، ص 264؛ بحارالأنوار، ج 52، ص 331.

3) مزار شیخ مفید، ص 25؛ المزار الکبیر، ص 134؛ نیز ر.ک: الصراط المستقیم، ج 2، ص 251.

4) مُحَجَّل، به اسبی گفته می‏شود که قسمتی از پاهای آن، سفید و درخشان‏باشد. [لسان العرب، ج 3، ص 65].

5) شِمْراخ، عبارت از سپیدی باریک هلال گونه‏ای است که از پیشانی اسب به سوی لب هایش کشیده شود. [فقه اللّغه، ثعالبی، ص 67].

6) دلائل الإمامة، ص 458؛ نیز ر.ک: العدد القویّة، ص 75؛ منتخب الأثر، ج 3، ص 250.

7) المزارالکبیر، ص 134؛ بحارالأنوار، ج 100، ص 436؛ مستدرک الوسائل، ج 3، ص 417؛ نیز ر.ک: قصص الأنبیاء، راوندی، ص 80.

8) بحارالأنوار، ج 53، ص 11.

9) ذکوات، جمعِ ذکات، به معنای سنگ ریزه‏های مشتعل و درخشان است. [مجمع البحرین، ج 1، ص 159]. به تپّه‏های نجف اشرف، به جهت سنگریزه‏های شفّاف و درخشنان‏اش که ((دُرِّ نجف)) نامیده می‏شود، ((ذکوات بیض)) می‏گویند. امام صادق (علیه‏السّلام) به هنگام بیان انگشتری‏هایی که دوست دارد همه‏ی شیعیان داشته باشند، از دُرِّ نجف چنین یاد می‏کند: ((ومایظهره الله بالذَّکَواتِ الْبیضِ بالغریّین))؛ و آن چه خداوند در تپّه‏های شفّاف و درخشانِ نجف پدید می‏آورد. [تهذیب الأحکام، ج 6، ص 37].

10) در حدیث شانزدهم بیان خواهد شد که منظور از مسجد سهیل، همان مسجد سهله است.

11) منظور از قائمان بعد از حضرت بقیّةالله (علیه‏السّلام) جانشینان آن حضرت‏اند؛ زیرا، به طوری که سیّد مرتضی علم الهدی به تفصیل بیان فرموده، با ارتحال حضرت بقیّةاللّه، أرواحنافداه، تکلیف برداشته نمی‏شود و چون باید هرگز روی زمین خالی از حجّت نباشد، باید پیشوایانی به عنوان جانشینان آن حضرت در روی زمین باشند [رسائل الشّریف المرتضی، ج 3، ص 146].

شاید منظور از قائمان بعد از او، امامان معصوم (علیهم‏السّلام) باشند که بر اساس عقیده‏ی قطعی ما، رجعت خواهند کرد. [بحارالأنوار، ج 100، ص 440]

شیخ حرّ عاملی، در این باره، شش وجه فرموده است. [الا یقاظ من الهجعة بالبرهان علی الرّجعة، ص 366]

از امام صادق (علیه‏السّلام) روایت شده که بعد از قائم ما، یازده پیشوا خواهد بود [غیبت شیخ طوسی، ص 478].

از رسول اکرم (صلّی‏اللّهُ‏علیه‏وآله‏وسلّم) روایت شده که در شب ارتحال‏اش، نامه‏ای به امیرمؤمنان (علیه‏السّلام) تحویل دادند و وصیّت فرمودند که آن را امامان (علیهم‏السّلام) دست به دست، به حضرت مهدی (علیه‏السّلام) برسانند، او نیز به هنگام وفات به فرزندش مرحمت کند [غیبت طوسی، ص 151؛ نیز ر.ک: جزیره‏ی خضراء، ص 39-44؛ کمال‏الدین، ج 1، ص 358؛ مصباح‏المتهجّد، ص 406].

12) تهذیب الأحکام، ج 6، ص 31؛ کامل الزّیارات، ص 26؛ المزارالکبیر، ص 113؛ مختصرالبصائر، ص 178؛ الرّجعة، استرابادی، ص 99؛ وسائل‏الشیعة، ج 5، ص 255؛ حلیةالأبرار، ج 5، ص 340، بحارالأنوار، ج 53، ص 148 و ج 100، ص 440؛ مستدرک الوسائل، ج 3، ص 416.

13) کافی، ج 4، ص 572؛ حلیةالأبرار، ج 5، ص 341؛ وسائل‏الشیعة، ج 14، ص 401؛ روزگار رهایی، ج 2، ص 654.

14) در مورد مقابر مسجد سهله، در کتاب اجساد جاویدان، ص 42، به تفضیل سخن گفته‏ایم. در تشرّف سی و هفتم نیز در این رابطه سخن خواهیم گفت. از بررسی منابع تاریخی معلوم می‏شود که پس از اسلام نیز افرادی در این مسجد دفن شده‏اند، که از آن جمله است:

الف) یحیی بن عبدالله بن محمّد بن عمر الأطرف بن امیرالمؤمنین (علیه‏السّلام) که به دست هارون الرشید به شهادت رسید و در مسجد سهله مدفون شد. [الفائق، ج 3، ص 436].

ب) علی بن ابراهیم خیاط، صاحب چندین اصل، که به سال 207 ه وفات کرد. ابراهیم بن محمد علوی بر پیکرش نماز خواند. [رجال شیخ طوسی، ص 480؛ قاموس‏الرجال، ج 7، ص 259].

ج) احمدبن محمد طایی، که پنج روز مانده از جمادی الآخره 281 ه در کوفه درگذشت. [تاریخ طبری، ج 8، ص 168].

15) الخرائج والجرائح، ج 1، ص 471؛ الثاقب فی المناقب، ص 597؛ منتخب الأنوار المضیئة، ص 161؛ الصراط المستقیم، ج 2، ص 212؛ مدینةالمعاجز، ج 8، ص 151؛ گزیده‏ی کفایةالمهتدی، ص 230.

16) امالی شیخ طوسی، ج 1، ص 168؛ نیز ر.ک: الغارات، ج 2، ص 484؛ المزارالکبیر، ص 118؛ مستدرک‏الوسائل، ج 3، ص 396.

17) کافی، ج 3، ص 489؛ تهذیب الأحکام، ج 3، ص 250؛ المزارالکبیر، ص 119؛ وسائل الشیعة، ج 5، ص 249؛ نیز ر.ک: خصال، ج 1، ص 301؛ روضةالواعظین، ج 2، ص 336؛ بحارالأنوار، ج 100، ص 438.

18) این واژه، در بحارالأنوار و متن چاپی قرب الاسناد ((شری)) ثبت شده است. در نسخه‏ی خطّی آن [نسخه‏ی کتابخانه‏ی آیةالله مرعشی، به شماره‏ی 3918] ((بری))، در وسائل و حاشیه‏ی آن نسخه‏ی خطّی ((ثری)) ثبت است.

19) قرب الإسناد، ص 159؛ وسائل الشیعة، ج 5، ص 268؛ بحارالأنوار، ج 100، ص 437.

20) مستدرکات علم الرّجال، ج 6، ص 334.

21) المزار الکبیرص 133؛ نیز ر.ک: کامل الزّیارات، ص 28؛ بحارالأنوار، ج 100، ص 403؛ مستدرک‏الوسائل، ج 3، ص 445.

22) همان.

23) لفظ ((إنّه)) فقط در مزار شیخ مفیدهست.

24) مزار شیخ مفید، ص 26؛ تهذیب الأحکام، ج 6، ص 38؛ المزارالکبیر، ص 134؛ وسائل الشّیعة، ج 5، ص 266؛ بحارالأنوار، ج 100، ص 440.

25) مزار شیخ مفید، ص 26؛ المزارالکبیر، ص 134؛ مستدرک‏الوسائل، ج 3، ص 417؛ بحارالأنوار، ج 100، ص 436. [در مزار کبیر به جای ((سنتین))، ((سنین)) چاپ شده که غلط چاپی است‏].

26) قصص الأنبیاء، قطب راوندی، ص 80؛ قصص الأنبیاء، جزائری، ص 65؛ بحارالأنوار، ج 100، ص 434؛ مستدرک‏الوسائل، ج 3، ص 413.

27) کافی، ج 3، ص 495؛ مرآت العقول، ج 15، ص 491؛ وسائل الشّیعة، ج 5، ص 267؛ بحارالأنوار، ج 10، ص 439.

28) تهذیب الأحکام، ج 3، ص 252.

29) جمله‏ی ((قال: لا)) در اکثر منابع افتاده است، ولی درکامل و مستدرک موجود است.

30) علاّمه‏ی مجلسی فرموده: ((شاید منظور از جمله‏ی ((معراج آن جا است.))، این باشد که رسول اکرم (صلّی‏اللّهُ‏علیه‏وآله‏وسلّم) هنگامی که در شب معراج نزول کرده، در مسجد کوفه نماز گزارده، به مسجد سهله تشریف فرما شده، از آن جا به آسمان‏ها عروج فرموده است، و شاید منظور این باشد که معراج معنوی برای مؤمنان، در آن جا حاصل می‏شود.)). [بحارالأنوار، ج 100، ص 437]

31) و در مورد ((فاروق اعظم)) احتمال داده‏اند که منظور، وجود مقدّس حضرت ولی عصر (علیه‏السّلام) باشد. معنای حدیث، چنین خواهد بود که در نقطه‏ای از مسجد سهله، توسّط حجّت خدا، بین حق و باطل، فرق گذاشته می‏شود.)). او، برای این سخن استشهاد فرموده به حدیث پنجم که در فرازی از آن، امام باقر (علیه‏السّلام) می‏فرماید: ((عدالت خدا، در آن جا ظاهر می‏شود و قائم به عدل الهی در آن جا خواهد بود.)). [همان‏]

32) کامل الزّیارات، ص 25؛ مزار شیخ مفید، ص 24؛ تهذیب‏الأحکام، ج 6، ص 37؛ وسائل‏الشّیعه، ج 5، ص 265؛ بحارالأنوار، ج 100، ص 436؛ مستدرک‏الوسائل، ج 3، ص 415.