شفقنا(پایگاه بین المللی همکاری های خبری شیعه)
امام موسی صدر:اتحاد کلمه نباید تنها به صورت یک شعار یا جمله زیبا جلوه ‏گر شود، بلکه باید در تاروپود اندیشه و احساس ما، در فکر و تپشهاى قلب ما و در راه و روش ما خودنمایى کند.

متن پیش‌رو، نامه‌ای است از امام موسی صدر به شیخ حسن خالد مفتی جمهوری لبنان که در تاریخ نهم اکتبر 1969 و پس از انتخاب امام موسی صدر به ریاست مجلس اعلای اسلامی شیعیان لبنان نگاشته شده است و در روزنامه‌ی المحرر منتشر شده است. نامه‌ی امام صدر منشور بلندپروازانه‌ی اتحاد سیاسی و اجتماعی مسلمانان و زمینه‌ساز وحدت فقهی آنان برای نیل به اهداف شرعی و دینی در کنار اهداف ملی و اجتماعی (و در باربر دشمن مشترک) است.

با توجه به تاریخ نگارش نامه و نزدیکی آن به ماه مبارک رمضان، به صورت مشخص در باب وحدت فقهی، به مسأله‌ی رؤیت هلال و لزوم یک‌سان سازی تقویم شرعی مسلمانان و وحدت عیدین اشاره شده است. راه عملی آن نیز همکاری میان دارالإفتاء الإسلامیة و کمیته‌ی انتشارات و تبلیغات مجلس اعلای اسلامی شیعیان برای برنامه‌ریزی برای رسیدن به راه‌های عملی تحقق وحدت مناسک و شعائر دینی معرفی شده است. شیخ حسن خالد نیز در پاسخ به این نامه،‌ از سازماندهی بین دو نهاد اسلامی دارالافتاء و مجلس اعلا در امور یادشده استقبال کرده است.

*******

بسم الله الرحمن الرحیم

برادر بزرگوار جناب آقاى شیخ حسن خالد،
مفتى بزرگ جمهورى لبنان

السلام علیکم و رحمة اللَّه و برکاته

در این ایام دشوارى که امت اسلامى را آشوب و اضطراب فراگرفته و در برابر خطرهاى پى‏ درپی‌اى که حال و آینده‌ی سراسر این منطقه را دستخوش توفان کرده، بیش از پیش نیاز مبرم مسلمانان به وحدت و متحد کردن صفوف متفرق و هماهنگى و انسجام تلاش‌هاى مختلف آنان نمایان مى‏‌شود. این امر از آن رو ضرورى است که مسلمانان باید در حرکت به سوى آینده و ترسیم سرنوشت تاریخى و اداى مسؤولیت‌های‌شان مسیر خود را بشناسند و به خویشتن اعتماد کنند. اتحاد کلمه و وحدت نیروها و افزایش توانها تنها براى این نیست که این موارد بزرگ‏ترین هدف‌هاى دینى‏ اند، یا آن‌که وصیت پیامبر عظیم الشأن (‏ص) ماست، بلکه این مسائل با تمامیت زندگى ما و کرامت ما و وجود نسل‌هاى ما مرتبط است و خود مسئله‏اى حیاتى به شمار مى ‏آید.

این اتحاد کلمه نباید تنها به صورت یک شعار یا جمله زیبا جلوه ‏گر شود، بلکه باید در تاروپود اندیشه و احساس ما، در فکر و تپشهاى قلب ما و در راه و روش ما خودنمایى کند. این وحدت رکن اساسى براى آینده است. این اتحاد جز با بذل عنایت فکرى و در پى آن با تلاش وجدانى خاص و سعى و کوشش براى تحکیم آن به دست نمى‏ آید. اگر چنین شود وحدت حقیقى بنیان گذاشته مى ‏شود و استوار مى‏ گردد و نمونه و الگویى پدید مى ‏آید که مى‏ توان بدان اقتدا کرد.

برادر بزرگوار، اینک ما تجربه اندک خود را خالصانه در برابر شما مى‏ نهیم. پیش از این هم، در نخستین دیدارى که چهار ماه پیش در «دارالافتاء الاسلامیه» داشتیم، به شما عرض کردم که وحدت کلمه و اندیشه و احساس مسلمانان و به عبارتى دقیق‏تر، گسترش وحدت مسلمانان بر ستونهاى فکرى و عاطفى محکمى قرار دارد که از دو طریق تحقق مى ‏یابد.

مبانى و بنیانهاى اسلام، در اساس، یکى است و امت واحده نیز در عقیده، کتاب، مبدأ و معاد با هم مشترکند. بنابراین، چنین اشتراک گسترده‏اى اقتضا مى ‏کند که این امت در جزئیات نیز وحدت داشته باشند. وحدت در جزئیات مختلف یا نزدیک کردن آنها به هم، خواسته ‏اى است که آرزوى بزرگ تحقق آن بر ضمیر دانشمندان گذشته‏ مان- قدس الله اسرارهم- نیز پوشیده نبوده است

ما مى ‏بینیم شیخ ابوجعفر محمد بن حسن طوسى، هزار سال پیش، کتابى به نام الخلاف در فقه تطبیقى تألیف مى ‏کند و نیز علامه حلّى، حسن بن یوسف بن مطهر، به پیروى از شیخ، همین مسیر را با تألیف التذکرة ادامه مى ‏دهد. در واقع، فقه تطبیقى همان هسته صالح براى رویانیدن وحدت فقهى و تکمیل وحدت شریعت است. در دوره ما، از حدود سى سال پیش، گروهى از نخبگان دانشمند و مجاهدان بزرگ از سلک علماى اسلام دست به تأسیس «دار التقریب بین المذاهب الاسلامیه» در شهر قاهره زدند که از جمله آنان علماى گران‏سنگى همچون استاد بزرگ مرحوم شیخ عبدالحمید سلیم و استاد مرحوم شیخ محمود شلتوت و مرحوم شیخ محمد محمد المدنى رئیس دانشکده شریعت الازهر را مى‏ توان نام برد، و نیز از دیگر دانشمندان بزرگ در لبنان و ایران و عراق باید از آیت‏اللَّه سید عبدالحسین شرف ‏الدین و مرجع بزرگ شیعیان جهان مرحوم آیت‏اللَّه العظمى سید حسین بروجردى و استاد علامه شیخ محمدتقى قمى، مسئول دائم دارالتقریب، نام برد.

این مؤسسه، افزون بر خدمات گسترده‏اش، منشورى صادر کرد که در آن خط مشى‏هاى اولیه خود را ترسیم نمود. در این خصوص، مرحوم پدرم امام سید صدرالدین صدر، کتاب خود موسوم به لواء محمدص را تألیف و منتشر کرد. این کتاب در واقع تلاشى بود براى جمع ‏آورى تمام روایاتى که مسلمانان فرقه ‏هاى گوناگون از پیامبرص در زمینه ‏هاى عقیدتى و دینى نقل کرده بودند، تا پس از قرآن کریم مرجع مسلمانان واقع شود. به عبارتى دقیق‏تر، این کتاب تلاشى بود براى وحدت سنّت مطهر نبوى. در این مدت هم برخى از بزرگان پژوهشها و کتابهایى درباره فقه و مذاهب اسلامى انتشار داده ‏اند.

سپس دوره تألیف دایرة المعارف هاى فقهى فرارسید؛ دانشگاه دمشق موسوعة عبدالناصر للفقه الاسلامى را تألیف کرد. هم‏اکنون نیز در دانشگاه کویت تلاشهاى گسترده‏اى براى تکمیل الموسوعة الفقهیة انجام مى ‏گیرد.

استاد بزرگ جناب آقاى سید محمدتقى حکیم رئیس دانشکده فقه نجف اشرف نیز کتاب ارزشمندى درباره مبادى عمومى فقه تطبیقى تألیف کرده است. ثمرات این تلاشهاى سازنده را، که در فتاواى فقهاى مسلمان مى‏توان دید، مؤید آن است که ما با عنایت خداوند به مرحله و نقطه نزدیکى از اتحاد فقهى رسیده‏ ایم.

این گونه تلاش‌ها در موقعیتهاى استثنایى، مثل موقعیت ما در لبنان، بیشتر جلوه مى‏کند؛ چرا که در لبنان بیشترین سازگارى و سریع‏ترین نتیجه ‏گیرى را در پى دارد. این کار با همکارى و یکپارچه کردن همه تلاشهایمان براى تحقق اهداف متنوع و مشترک شکل مى‏ گیرد و در حد خود دستاوردى است وحدت ‏بخش. این تلاش مشترک، به پیوند و همبستگى کارگزاران در مسیرى واحد مى ‏انجامد، پیوندى صمیمى و صادقانه، و در نتیجه، اعتماد و آرامش افراد جامعه اسلامى را به ارمغان مى‏ آورد، چرا که وحدت عقیده و احساس در آنها متجلى شده است. من به عنوان مثال، نه از روى حصر، برخى از این اهداف را یادآورى مى ‏کنم.

الف. اهداف شرعى محض، همچون یکى کردن اعیاد و شعایر دینى و برخى از عبادات مانند اذان و نماز جماعت و غیره: در صورت امکان با اعتماد بر طرق علمى جدید به منظور رؤیت هلال در زاویه رؤیت، شاید بتوان به نتیجه‏اى رسید که روز عید را تعیین کرد، تا بدین وسیله مسلمانان جهان بتوانند در یک روز این عید را برگزار کنند و از دشواریهایى که از این راه براى آنان پیش مى ‏آید کاسته شود؛ دشواریهاى متعددى که ما به علّت تاخّر و تقدّم ثبوت عید با آنها روبرو مى ‏شویم. همچنین مى‏ توان درباره جملاتى براى اذان که در نزد عامه مورد پذیرش است، بررسى و تحقیق به عمل آورد.

ب. اهداف اجتماعى: با تلاش مشترک مى ‏توان به مبارزه با بى ‏سوادى و آوارگى پرداخت. تحت نظر گرفتن ایتام و بالا بردن سطح زندگى زحمت‏کشان مى‏ تواند از دیگر اهداف مشترک ما باشد، و ایجاد مؤسساتى براى این اهدافِ والا کارى ساده و ممکن است.

ج. اهداف ملّى: آیا در میهن ‏دوستى ما تردیدى هست؟ پس،

- وجوب مشارکت فعّالانه براى آزادسازى فلسطین،

- وجوب حمایت از لبنان در برابر مطامع دشمن جنایتکار،

- وجوب کمک به مبارزات مقدس مردم فلسطین،

- ضرورت آمادگى و همکارى کامل با دولتهاى عربى برادر براى رویارویى با تجاوز احتمالى دشمن در هر لحظه،

- و بهبود اوضاع جنوب لبنان به صورت خاص،

- و سراسر لبنان به طور کلى باید همانند دژى باشد که شاخهاى اسرائیل در آن بشکند و مطامع استعمار در آن نابود گردد.

همه اینها اهداف ماست و در آن کوچک‏ترین اختلافى نیست. اما تمام این موارد به بررسیهاى دقیق به منظور اجراى آنها، مرزبندى مسئولیتها در قبال آنها، هماهنگ کردن تلاش تمام مردم این مرز و بوم با مسئولان و دولتهاى عربى و جمع کردن توان مسلمانان جهان و صاحبان وجدانهاى بیدار و خیراندیشان، در هر نقطه‏اى، نیاز مبرم دارد. براى آنکه بتوانیم در این واجبات مشارکتى حقیقى داشته باشیم، یعنى آنچه در وسع ماست در طبق اخلاص بگذاریم، باید این گونه امور و برنامه ‏ها و چارچوبهاى متناسب آن را به صورت مشترک بررسى کنیم، تا هماهنگى و اجراى طرحها و فعالیتها تسهیل گردد. اینها نمونه‏ هایى بود که به امید بررسى همه‏ جانبه به عرض رساندم و خصوصاً امیدوارم کمیته‏اى مشترک بدین منظور تشکیل شود و فوراً کار خود را آغاز کند.

برادر بزرگوار، پیش از به پایان بردن این نامه، نظر جناب عالى را به ماه مبارک رمضان، که حلول آن نزدیک است، جلب مى‏ کنم. چنانکه خود مى‏ دانید این ماه براى ایجاد یک جو روحى و قهرمانانه فرصت استثنایى محسوب مى ‏شود. زیرا مسلمان در این ماه با اعتقادات جاویدش زندگى مى ‏کند. از این رو امیدوارم شما سریعاً دستور فرمایید مسئولان «دارالافتاء الاسلامیه» همکارى خود را با اعضاى کمیته انتشارات و تبلیغات مجلس اعلاى شیعیان آغاز کنند و با کمک دیگر مؤمنان فعال، که در بخش تبلیغات رسمى کار مى‏ کنند، براى خلق فضاى مناسب با این ماه بزرگ و ایجاد فضایى پر از انوار خیر و حق و فداکارى برنامه ‏ریزى کنند. امیدوارم جناب عالى براى خدمت به اسلام و اقدامات خیر و خدمت به برادران‎تان در مجلس اعلاى شیعیان و براى برادر مخلصتان زنده و پاینده باشید.

موسى ‏صدر

*******